Het Nederlands wordt tot ver buiten de landsgrenzen gesproken, maar Nederland zelf is altijd een meertalig land geweest. Als klein taalgebied heeft Nederland zich bovendien vroeg gespecialiseerd in het vertalen van en naar de landstaal. NL-Lab onderzoekt de ‘vertaalfabriek Nederland’. Maar we doen ook onderzoek naar ‘vertrokken Nederlands’: wat lezen Nederlandse emigranten in het buitenland?

Het boekproject Vertalen in de Nederlanden gaf een overzicht van de historische vertaalcultuur in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Inger Leemans beschreef hierin hoe in de achttiende eeuw de Nederlandse boekenmarkt haar positie verloor als magazin de l’univers en meer werd teruggeworpen op boeken in de landstaal. Om tegemoet te kunnen komen aan de toenemende vraag naar een divers boekaanbod kwam een stroom aan vertalingen op gang. In Nederland werd een vertaalfabriek opgezet, die de bandbreedte van de Nederlandse cultuur mede bepaalde.

Het onderzoeksproject Eastbound. The distribution and reception of translations and adaptations of Dutch-language literature, 1850-1990 richtte zich op de internationale circulatie van Nederlandstalige literatuur. Het project liet zien dat Vlaanderen en Nederland niet alleen veel literaire werken uit het buitenland importeerden en vertaalden, maar dat Nederlandstalige literatuur evenzeer een belangrijk exportproduct was. Eastbound keek daarbij in het bijzonder naar de verspreiding en receptie van Nederlandstalige literatuur in de Duitse, Poolse, Tsjechische en Hongaarse taalgebieden.

Over welk Nederlands hebben we het eigenlijk? Nederland is historisch gezien veeltalig. De huidige veeltaligheid – via dialecten, regionale talen, buurtalen, ‘migratietalen’, en wereldtalen zoals het Engels – speelt een belangrijke rol in processen van nationale, regionale en culturele identiteitsvorming. In NL-Lab onderzoeken we hoe het idee van Nederland als eentalig land nog steeds vorm en inhoud krijgt en in stand wordt gehouden.

Gerelateerde projecten

• Eastbound. The distribution and reception oftranslations and adaptations of Dutch-language literature, 1850-1990. FWO / NWO, Vrije Competitie-programma ‘Samenwerking Nederland-Vlaanderen’. Looptijd: 2016-2021. Partners: Elke Brems en Theresia Feldmann (KU Leuven), Herbert Van Uffelen (Universität Wien / Digital Library and Bibliography of Literature in Translation (DLBT)).

• Vertalen in de Nederlanden van het jaar 500 tot heden. Boekproject. Uitgever: Boom Amsterdam. Editors: Ton Naaijkens (Universiteit Utrecht) & Theo Hermans (King’s College London), Caroline Meijer. Auteurs: Inger Leemans, Dirk Schoenaers, Cees Koster. In het boek wordt een breed opgezet, samenvattend en gevarieerd overzicht gegeven van de geschiedenis van het vertalen in de Nederlanden van het jaar 500 tot heden – met overzichten, illustraties, vignetten, portretten van vertalers, statistieken, lijsten en belangrijke gebeurtenissen en verschijnselen.

Publicaties

Elke Brems, Theresia Feldmann, Orsolya Réthelyi and Ton van Kalmthout (eds.): Transnational Trajectories of Dutch Literature, special issue of: Dutch Crossing 44 (2020) 2.

Elke Brems en Orsolya Réthelyi, ‘Rescuing Something Fine: Huizinga’s Herfsttij der Middeleeuwen (The Waning of the Middle Ages) as World Literature’, in: Theo D’haen (red.), Dutch and Flemish Literature as World Literature (Bloomsbury Academic 2019).

Leonie Cornips, Vincent de Rooij, Irene Stengs en Lotte Thissen, ‘Dialect and Local Media: Reproducing the Multi-Dialectal Space in Limburg (the Netherlands)’, in: Jacob Thøgersen, Nikolas Coupland en Janus Mortensen (red.), Style, Media and Language Ideologies (Novus 2016) 189-216.

Leonie Cornips en Louis van den Hengel, ‘Revitalizing the Coal Mining Past in Heerlen Through Hybrid Language cultural Practices’, in: Sociaaleconomische geschiedenis van Limburg 62 (2018) 280-311.

Ton van Kalmthout, ‘Adèle en de ernstige jonge man uit het verre land. De Hongaars-Nederlandse relaties van het echtpaar von Antal-Opzoomer’, in: Zacht Lawijd 16:2 (2017) 47-65.

Ton van Kalmthout, ‘Judith Herzberg, 1934’, in: Petra Broomans e.a. (red.), Vertalerslexicon voor het Nederlandstalig gebied, 2021, https://www.vertalerslexicon.nl/1934/11/04/judith-herzberg-1934/ en https://www.vertalerslexicon.nl/bibliografie-judith-herzberg/

Ton van Kalmthout, ‘Martin J. Premsela, 1896-1960’, in: Petra Broomans e.a. (red.), Vertalerslexicon voor het Nederlandstalig gebied, 2019, https://www.vertalerslexicon.nl/1896/01/25/martin-j-premsela- 1896-1960/ en https://www.vertalerslexicon.nl/bibliografie-martin-j-premsela/.

Dirk Schoenaers, Theo Hermans, Inger Leemans, Cees Koster en Ton Naaijkens, Vertalen in de Nederlanden. Een cultuurgeschiedenis, eindredactie Caroline Meijer. Amsterdam: Boom, 2021.